CUMHURİYETİN KİMLİK İNŞASINDA SEMBOLİK BİR ADIM
Mustafa Kemal Atatürk’e 1 Numaralı Nüfus Cüzdanının Verilmesi: Cumhuriyetin Kimlik İnşasında Sembolik Bir Adım
21 Kasım 1923 tarihinde Mustafa Kemal Atatürk’e Türkiye Cumhuriyeti’nin 1 numaralı nüfus cüzdanının verilmesi, yalnızca idari bir işlem değil; Cumhuriyet’in kimlik, vatandaşlık ve devlet yapılanması anlayışının simgesel bir ifadesi olarak tarihe geçmiştir. Bu makale, söz konusu nüfus cüzdanının verilmesinin tarihsel bağlamını, toplumsal anlamını ve Cumhuriyet’in kurucu değerleri içindeki yerini incelemektedir.
Cumhuriyet’in ilanı (29 Ekim 1923) ile birlikte yeni devlet düzeninin hem hukuki hem toplumsal temellerinin atılması süreci başlamıştır. Bu dönemde devlet, vatandaşlık ilişkilerini düzenleyen modern ve merkezi bir kimlik sistemine ihtiyaç duyuyordu. İşte bu gerekliliğin bir yansıması olarak, Cumhuriyet’in kurucusu Mustafa Kemal Paşa’ya **“1 Numaralı Nüfus Cüzdanı”**nın verilmesi, hem teknik bir düzenlemenin başlangıç noktası hem de ulusun liderine duyulan saygının sembolik bir göstergesi olmuştur.
Tarihsel Arka Plan
Osmanlı İmparatorluğu’nda nüfus kayıtları genellikle mahalle imamları veya yerel idareciler tarafından tutulur, kayıt sistemi çağdaş anlamda merkezi bir yapıya sahip olmazdı.(1)
Cumhuriyet’in ilanından sonra yeni bir “vatandaşlık” kavramı inşa edilmeye başlanmış, hukuki statü modern devlet kurumlarına göre düzenlenmiştir.
Bu süreçte nüfus hizmetlerinin modernleşmesi; vergi, askerlik, eğitim, güvenlik, seçim gibi kamusal alanların düzenlenebilmesi için elzemdi. Bu nedenle ilk nüfus cüzdanının Atatürk’e verilmesi, sistemin başlangıcının bilinçli bir sembolizasyonu olarak değerlendirilir.
Tören ve Cüzdanın Özellikleri
21 Kasım 1923’te düzenlenen törende, dönemin İçişleri Bakanlığı tarafından hazırlanan cüzdan Atatürk’e takdim edilmiştir.(2)
Bu belge:
• Türkiye Cumhuriyeti’nde basılan ilk resmi nüfus cüzdanı,
• Modern vatandaşlık sisteminin başlanğıcı,
• Cumhuriyet’in kurumsallaşmasına dair somut bir delildir.
Cüzdanda Atatürk’ün “Kemal” olan ismi, soyadı kanunu 1934’te çıktığı için henüz “Atatürk” biçimini almamıştır. Doğum yeri Selanik, doğum yılı 1881 olarak kaydedilmiş; meslek hanesinde ise “Türkiye Reisicumhuru” ibaresi yer almıştır.(3)
Sosyopolitik Anlamı:
Atatürk’e 1 numaralı kimliğin verilmesi, yalnızca bir “öncelik” göstergesi değildir; aynı zamanda:
1. Yeni devletin kurucu liderine duyulan saygıyı,
2. Vatandaşlık bilincinin kimlik kartı üzerinden kurumsallaştırılmasını,
3. Devlet – birey ilişkilerinin modern temelde yenilenmesini,
4. Cumhuriyet’in hukuki ve idari modernleşmesinin resmiyet kazanmasını
temsil eder.
Cumhuriyet’in kuruluş dönemi, toplumsal yapının yeniden inşa edildiği bir evredir. Alfabe reformu, eğitim reformu, hukuk devrimleri ve medeni kanun gibi yenilikler, bireyin devlet karşısındaki konumunu modernleştirmeyi amaçlamıştır. Nüfus cüzdanı da bu dönüşümün “gündelik hayata yansıyan” en somut sembollerinden biri olmuştur.(4)
Modern Türkiye’de Kimlik Sistemine Etkisi:
Bugün kullanılan kimlik kartı sistemi, 1923’te atılan temelin evrimleşmiş bir halidir. Dijitalleşme, biyometrik doğrulama ve merkezi veri tabanları gibi gelişmeler, kimlik sistemini çağdaş standartlara taşımıştır. Ancak 1 numaralı nüfus cüzdanının sembolik anlamı, modern teknolojinin bile ötesinde bir kurucu referans noktası olarak değerini korumaktadır.
Sonuç olarak;
Mustafa Kemal Atatürk’e 1 numaralı nüfus cüzdanının verilmesi, Cumhuriyet tarihinin en güçlü sembolik hadiselerinden biridir. Bu olay, sadece idari bir işlem değil, Türk ulusunun kimlik ve vatandaşlık bilincinin başlangıcını temsil eden kurucu bir adımdır. Atatürk’e verilen bu cüzdan, Cumhuriyet’in hukuki temellerinin şekillenmeye başladığı ilk yılların ruhunu yansıtırken, modern Türkiye’nin vatandaşlık anlayışına yönelik tarihsel bir işaret fişeğidir.
Bizde 21 Kasım 1923 yılında geçilen bu sistemin biraz araştırma yaparak aşağıdaki bilgilere ulaştım onları da siz sevgili okurlarımla paylaştım.
Ne yazık ki, “diğer tüm ülkelerde vatandaşlık/kimlik numarasının ne zaman kullanılmaya başlandığını” kapsayan eksiksiz, tek bir kaynak bulmak zor çünkü her ülkenin kendi kimlik sistemi, tarihçesi ve amaçları var. Ama bazı önemli ülkelerdeki uygulamaların başlangıç tarihleri ve tarihsel gelişimi hakkında belli bilgiler verebilirim. İşte bazı örnekler:
Diğer Ülkelerde Bazı Kimlik / Ulusal Numaraların Başlangıç Tarihleri
• İsveç (Personnummer)
İsveç’te ulusal kimlik numarası olan “Personal Identity Number” sistemi 1947 yılında tanıtılmıştır.
• Norveç (National Identity Number)
Norveç’te ortak bir kimlik numarası sistemine geçiş kararları 1964’te alınmıştır.
• İzlanda
İzlanda’da ilk “doğum numarası” sistemi 1953’te, “isim numarası” ise 1959’da uygulanmaya başlandı.
Mevcut kimlik numarası sistemi ise 1987’de yürürlüğe girdi.
• Amerika Birleşik Devletleri (Social Security Number, SSN)
• Sosyal Güvenlik Numarası (SSN) ilk kez Kasım 1936’da verilmeye başlandı.
• Sosyal Güvenlik Yasası ise 14 Ağustos 1935’te imzalandı.
• İtalya (Codice Fiscale / Vergi Kimlik Numarası)
İtalya’da “fiscal code” (Codice Fiscale) sistemi 23 Aralık 1976’da yürürlüğe girdi.
• Fransa (INSEE / Sosyal Güvenlik Numarası)
Fransa’da merkezi bir nüfus / kimlik numarası sistemi kurma planları “SAFARI” projesi ile gündeme gelmişti.
(Not: Bu proje kamuoyunda tartışmalara neden oldu.)
Artık yorumu sizlere bırakıyor !!!!!!
Saygılarımla.
Dipnotlar
1 :Shaw, Stanford J., Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, Cilt II, İstanbul: E Yayınları, 1983.
2 : Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı Arşivleri, “Nüfus Hizmetleri Tarihi Belgeleri”, Belge No: 1923/11-21.
3 : Atatürk Araştırma Merkezi, “Atatürk’ün Kimlik Belgeleri”, Yayın No: 47, Ankara, 2007.
4 : Zürcher, Erik Jan, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları, 2004.