LAYIK OLMADAN MAKAM SAHİBİ OLANLAR ASTLARIN ISIRIP ÜSTLERİNE KUYRUK SALLARLAR.
Bu vecize İmam Gazali’nin sözü bu hafta ki konu başlığımız oldu bu konuyu farklı şekilde ele alarak siz değerli okuyucularıma aktarmak istedim.
Liyakat İlkesinin İhmal Edilmesi ve Sosyal Yozlaşma: İmam Gazâlî’nin Perspektifi
Toplumların düzenini sağlayan en önemli ilkelerden biri liyakattir. İmam Gazâlî (1058-1111), eserlerinde yönetim, ahlâk ve toplum ilişkisini incelerken, makamın ehil olmayan kişilere verilmesinin doğuracağı yozlaşmalara dikkat çekmiştir. Ona atfedilen “Layık olmadan makam sahibi olanlar, astlarını ısırıp üstlerine kuyruk sallarlar” sözü, liyakatsiz yöneticilerin otoriter ve çıkarcı tutumlarını veciz bir şekilde yansıtmaktadır. Bu çalışmada söz konusu ifade, Kur’ânî referanslar ve Gazâlî’nin siyaset anlayışı çerçevesinde analiz edilmekte; modern toplumlar için çıkarılabilecek dersler tartışılmaktadır.
Yukarıda özetle vermeye çalıştığım konuyu biraz daha genişleterek anlatmak istiyorum.
Yönetim düşüncesinde liyakat kavramı, toplumsal adaletin ve kurumsal güvenin temel şartı olarak görülmektedir. Kur’ân-ı Kerîm’de, “Allah size emanetleri mutlaka ehline vermenizi ve insanlar arasında hükmettiğinizde adaletle hükmetmenizi emrediyor” (Nisâ, 4/58) buyrularak ehliyet ve adalet ilkeleri ortaya konmuştur. Bu ayet, İslam siyaset düşüncesinin köşe taşlarından biri olmuş; Farabî, Mâverdî ve Gazâlî gibi düşünürler tarafından farklı açılardan yorumlanmıştır.
İmam Gazâlî, özellikle İhyâ-u Ulûmi’d-Dîn ve Nasihatü’l-Mülûk’ta liyakatsiz yöneticilerin toplumsal düzen üzerindeki olumsuz etkilerini tartışır. Ona atfedilen, “Layık olmadan makam sahibi olanlar, astlarını ısırıp üstlerine kuyruk sallarlar” ifadesi, liyakatsizlik sorununu özlü bir şekilde dile getirir. Bu çalışma, söz konusu ifadenin anlam katmanlarını açımlamayı ve modern yönetim anlayışıyla ilişkisini irdelemeyi amaçlamaktadır.
Bu çalışma, nitel içerik analizi yöntemiyle yürütülmüştür. Öncelikle İmam Gazâlî’nin temel eserleri incelenmiş; ardından İslam siyaset düşüncesi literatüründe liyakat ve emanet konusundaki tartışmalar gözden geçirilmiştir. Ayrıca modern yönetim bilimlerinde liyakat ilkesine dair araştırmalarla karşılaştırmalı bir değerlendirme yapılmıştır.
Bulgular ve Tartışma
1. Liyakat ve Makamın Anlamı
Gazâlî’ye göre makam, bir ayrıcalık değil, topluma karşı sorumluluk yükleyen bir emanettir.¹ Makamın ehil olmayan kişilere verilmesi, hem yönetimde adaletsizliğe hem de toplumsal çözülmeye yol açar. Bu nedenle liyakat ilkesi, yalnızca yöneticilerin kişisel niteliği değil, toplumun selameti için zorunlu bir ilkedir.
2. Liyakatsiz Yöneticilerin İki Yönlü Tutumu
Gazâlî’ye atfedilen söz, liyakatsiz yöneticilerin davranışlarını iki metafor üzerinden özetler:
• Astlarını ısırmak: Otoriterlik, baskı ve adaletsizlikle otoriteyi sürdürmek.
• Üstlerine kuyruk sallamak: Gücü elde tutmak için dalkavukluk ve çıkar ilişkilerine yönelmek.
Bu ikili davranış, yönetimde güven ve adaletin ortadan kalkmasına neden olur.²
3. Günümüz İçin Karşılaştırmalı Bir Okuma
Modern yönetim biliminde liyakat ilkesinin ihlali; nepotizm, kayırmacılık ve yolsuzluk olarak karşımıza çıkmaktadır.³ Bu durum, sadece kamu kurumlarını değil, özel sektör organizasyonlarını da zayıflatmaktadır. Gazâlî’nin uyarıları, çağdaş toplumlar için de yol gösterici bir nitelik taşımaktadır.
İmam Gazâlî’nin siyaset anlayışında liyakat, adaletin ve toplumsal istikrarın vazgeçilmez bir unsurudur. Ona atfedilen “Layık olmadan makam sahibi olanlar, astlarını ısırıp üstlerine kuyruk sallarlar” sözü, liyakatsiz yöneticilerin hem astlarına hem de üstlerine karşı sergiledikleri ikiyüzlü davranışları çarpıcı bir şekilde ortaya koymaktadır. Bu ifade, geçmişten günümüze, yönetimde ehliyet ve adaletin korunmasının ne denli önemli olduğunu göstermektedir.
Saygılarımla.
Kaynakça
1. Gazâlî, Ebû Hâmid. İhyâ-u Ulûmi’d-Dîn. Kahire: Dârü’l-Ma‘rifa, ts.
2. Gazâlî, Ebû Hâmid. Nasihatü’l-Mülûk. (Çev. Ali Arslan). İstanbul: İnsan Yayınları, 1994.
3. Kur’ân-ı Kerîm, Nisâ Suresi, 4/58.
4. Çetin, N. (2010). “Gazâlî’nin Siyaset Anlayışında Liyakat ve Emanet.” İslam Düşünce Tarihi Dergisi, 5(2), 45-60.
5. Köse, A. (2018). “Modern Yönetimlerde Liyakat Sorunu ve Nepotizm.” Yönetim ve Organizasyon Araştırmaları Dergisi, 7(1), 23-40.